Λόγοι που ανεβάζουν την τιμή του PSA (Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου)

Η εξέταση PSA είναι μια μικροβιολογική εξέταση του άνδρα που προσδιορίζει τη συγκέντρωση του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου (Prostatic Specific Antigen, PSA) στο αίμα. Η εξέταση χρησιμοποιείται τόσο στην προσυμπτωματική διάγνωση του γενικού ανδρικού πληθυσμού, όσο και στην παρακολούθηση ανδρών με διαγνωσμένο καρκίνο του προστάτη που είτε έχουν υποβληθεί σε θεραπεία, είτε βρίσκονται υπό κάποια αγωγή.

Τι είναι το PSA;

Το ειδικό προστατικό αντιγόνο PSA είναι μια γλυκοπρωτεΐνη του σπέρματος που ανήκει στην οικογένεια των καλλικρεϊνών. Η παραγωγή του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου γίνεται από τα ενδοθηλιακά κύτταρα των προστατικών αδενίων υπό την ευοδωτική επίδραση της διϋδροτεστοστερόνης (DHT). Ο φυσιολογικός ρόλος του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου είναι να διασπά τις πρωτεΐνες του σπερματικού πηκτώματος (σπερμογελίνη, φιμπρονεκτίνη). Με αυτόν τον τρόπο, βοηθά το σπέρμα να ρευστοποιηθεί. Μικρές ποσότητες του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου διαφεύγουν προς τη συστηματική κυκλοφορία, όπου και μπορούν να ανιχνευθούν. Η συγκέντρωσή του στο αίμα είναι περίπου το ένα εκατομμυριοστό αυτής του σπέρματος.

Το Προστατικό Ειδικό Αντιγόνο στο αίμα υφίσταται σε δύο μορφές:

1. τη συνδεδεμένη με τις πρωτεΐνες του πλάσματος
2. την ελεύθερη ή μη-συνδεδεμένη μορφή (free / ελεύθερο PSA), που παράγεται κυρίως από μη καρκινικά προστατικά κύτταρα

Κάθε κατάσταση που συνεπάγεται υπερέκκριση Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου από τα προστατικά κύτταρα μπορεί να ανεβάσει τις τιμές του δείκτη αυτού. Παραδοσιακά, ως φυσιολογικές θεωρούνταν τιμές Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου μικρότερες από 4 ng/mL. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει στις μέρες μας. Τα επίπεδα του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου αποτελούν έναν παράγοντα που βοηθά στην εκτίμηση του κινδύνου για καρκίνο του προστάτη.

Προστατικό Ειδικό Αντιγόνο και καρκίνος του προστάτη

Η κυριότερη νόσος που αυξάνει τα επίπεδα του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου στο αίμα είναι ο καρκίνος του προστάτη. Στον καρκίνο του προστάτη συνήθως η αύξηση του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου είναι σταθερή και ποσοστιαία σημαντική. Μελέτες έδειξαν ότι αν σε άνδρες μέσης ηλικίας η ετήσια αύξηση του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου υπερβαίνει το 2,9% της προηγούμενης τιμής του θα πρέπει να θεωρείται σημαντική. Αν το PSA διπλασιάζεται σε 6 μήνες, θα πρέπει να εγείρεται υψηλή υπόνοια καρκίνου. Ο χαμηλός λόγος (ratio) ελεύθερου προς ολικό PSA (free/total PSA ratio < 0,18), όταν το ολικό είναι αυξημένο, αλλά και η υψηλή πυκνότητα PSA (PSA/μέγεθος προστάτη, PSAD) > 0,16 εγείρουν επίσης την πιθανότητα κακοήθους προέλευσης του αυξημένου Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου. Το ίδιο ισχύει και αν η ταχύτητα αύξησης του PSA (PSA velocity, PSAV) υπερβαίνει τα 0,35ng/ml/έτος.

Καλοήθης υπερπλασία του προστάτη και αύξηση τιμών του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου

Αύξηση τιμών του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου μπορεί να προκαλέσει και η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη. Στη νόσο αυτή το μέγεθος του προστάτη είναι αυξημένο λόγω της δημιουργίας ενός καλοήθους αδενώματος στο εσωτερικό του αδένα. Τα αδενικά κύτταρα του προστάτη μεγαλώνουν σε μέγεθος και αριθμό (υπερπλάσσονται) και ως εκ τούτου παράγεται περισσότερο PSA. Καλοήθη προέλευση της αύξησης του PSA υποδηλώνει ο πολύ υψηλός λόγος ελεύθερου προς ολικό PSA > 0,21, η χαμηλή πυκνότητα Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου (PSAD < 0,16) και η χαμηλή ταχύτητα αύξησης του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου.

Πρέπει να επισημανθεί ότι μια κατηγορία φαρμάκων για την καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, που ονομάζονται αναστολείς της 5α-ρεδουκτάσης (5-ARIs), χαμηλώνει τα επίπεδα του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου. Στους ασθενείς που λαμβάνουν τέτοια φάρμακα πρέπει οπωσδήποτε να μετράται το PSA πριν την έναρξη της αγωγής και κατόπιν μετά από 6 μήνες αγωγής. Με αυτόν τον τρόπο, υπολογίζεται το αληθές ποσοστό πτώσης των τιμών του PSA. Στα περιστατικά αυτά, η παρατήρηση αύξησης των τιμών Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου πέραν της πτώσης του αρχικού 6μηνου πρέπει να θεωρείται ύποπτη για κακοήθεια. Οι ασθενείς με όψιμη αύξηση των τιμών PSA υπό αγωγή με 5ARIs πρέπει να υποβάλλονται στον ανάλογο διαγνωστικό έλεγχο για καρκίνο του προστάτη.

Πώς η προστατίτιδα επηρεάζει την αύξηση των τιμών του PSA;

Η φλεγμονή του προστάτη (προστατίτιδα), αλλά και οι ουρολοιμώξεις, μπορεί επίσης να προκαλέσουν μια παροδική αύξηση των τιμών του PSA. Αυτό παρατηρείται ιδίως στην οξεία προστατίτιδα, όπου οι τιμές του PSA μπορεί να φθάσουν έως και σε 3ψηφιο αριθμό. Για το λόγο αυτό όταν υπάρχει κλινική υποψία ενεργού φλεγμονής του προστάτη ή ουρολοίμωξης δεν πρέπει να μετράται το PSA.  Η πρώτη μέτρηση PSA μετά την αποδρομή ενός επεισοδίου προστατίτιδας, ιδίως οξείας, δεν πρέπει να γίνεται νωρίτερα από την πάροδο 6 εβδομάδων.

Παροδική αύξηση του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου μπορεί επίσης να επιφέρει η εκσπερμάτιση και ο μηχανικός ερεθισμός του προστάτη (δακτυλική εξέταση από το ορθό, καθετηριασμός κύστης, διορθικό υπερηχογράφημα προστάτη). Για το λόγο αυτό συνιστάται η μέτρηση του PSA να απέχει τουλάχιστον 3 μέρες, ή και περισσότερο, από παρόμοια γεγονότα, ώστε οι μετρήσεις να είναι αξιόπιστες.

Μελέτες έχουν δείξει ότι μικρή αύξηση του PSA μπορεί να υπάρξει μετά από:

• υπερκατανάλωση αλκοόλ, καυτερών ή πικάντικων τροφών
• παρατεταμένο κάθισμα σε σέλα ή κάθισμα οδήγησης

Άτομα που έχουν παρόμοιο ιστορικό και διαπιστώνεται ότι παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου προτείνεται να επαναλαμβάνουν τις μετρήσεις. Οι μετρήσεις πρέπει να διενεργούνται μετά από 1 μήνα αποχής από την κατανάλωση ερεθιστικών τροφών και τις προαναφερθείσες δραστηριότητες. Επίσης, ψευδώς αυξημένες τιμές Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου έχουν παρατηρηθεί σε άτομα με υπερπαραθυρεοειδισμό. Αυτό οφείλεται στη διασταυρούμενη αντιγονική δράση της παραθορμόνης στο τεστ PSA.

Το PSA δεν αρκεί για τη διάγνωση καρκίνου του προστάτη

Ένα υψηλό PSA δε σημαίνει οπωσδήποτε ότι ο άνδρας έχει καρκίνο του προστάτη. Αντίστοιχα, και ένα «φυσιολογικό» δε συνεπάγεται μηδενική πιθανότητα καρκίνου του προστάτη. Η εκτίμηση του κινδύνου ένας άνδρας να πάσχει από καρκίνο του προστάτη γίνεται μόνο μετά από εξέταση από Ουρολόγο. Ο ειδικός ιατρός θα αξιολογήσει όχι μόνο το Προστατικό Ειδικό Αντιγόνο, αλλά και στοιχεία του ιστορικού, την κλινική κατάσταση του προστάτη (δακτυλική εξέταση από το ορθό), την υπερηχογραφική του εικόνα, άλλους βιολογικούς ή γενετικούς δείκτες (π.χ. το τεστ SelectMDx, 4Κ κ.α.) αλλά και πιο εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία προστάτη. Σε περίπτωση που η εκτίμηση του κινδύνου είναι υψηλή θα εκτελεστεί βιοψία του προστάτη, ώστε να γίνει η ιστολογική επιβεβαίωση της νόσου.

Για περισσότερες πληροφορίες και έναν προληπτικό έλεγχο του προστάτη σας, επικοινωνήστε με τον Χειρουργό Ουρολόγο – Ανδρολόγο Δρ. Ιωάννη Ζούμπο.