Εξέταση προστάτη
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Η εξέταση του προστάτη αδένα αποτελεί πολύ σημαντικό μέρος της κλινικής εξέτασης του ουροποιογεννητικού συστήματος. Ο Ουρολόγος είναι ο ειδικός ιατρός που ασχολείται με τη διάγνωση και θεραπεία των παθήσεων του προστάτη και στον οποίο πρέπει να απευθύνεται κάθε άνδρας προκειμένου να εξεταστεί. Ο έλεγχος του προστάτη και η κολονοσκόπηση είναι οι πιο σημαντικές προληπτικές ιατρικές εξετάσεις που πρέπει να κάνει κάθε άνδρας άνω των 50 ετών. Αρκετοί άνδρες διστάζουν να εξεταστούν κλινικά, κάτι που μπορεί να έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τους. Ο Ουρολόγος, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα κλινικά, εργαστηριακά και απεικονιστικά ευρήματα, εκτιμά την πιθανότητα (κίνδυνο) ο ασθενής να πάσχει από καρκίνο του προστάτη. Καθορίζει δηλαδή αν ο ασθενής θα συνεχίζει να παρακολουθείται ή αν θα πρέπει να υποβληθεί άμεσα σε βιοψία προστάτη.
Τι είναι ο προστάτης;
Ο προστάτης είναι ένας επικουρικός αδένας που αποτελεί τμήμα του ανδρικού γεννητικού συστήματος (male accessory gland). Βρίσκεται ακριβώς κάτω από την ουροδόχο κύστη, περιβάλλοντας κυκλοτερώς την ουρήθρα, και μπροστά από το ορθό. Φυσιολογικά έχει σχήμα και μέγεθος καστάνου, ενώ διαιρείται ανατομικά σε δύο λοβούς (αριστερό και δεξιό). Ο προστάτης εκκρίνει το προστατικό υγρό. Το προστατικό υγρό αποτελεί ένα πολύ σημαντικό συστατικό του σπερματικού πλάσματος, δηλαδή του υγρού μέσα στο οποίο διαβιούν και κινούνται τα σπερματοζωάρια. Το προστατικό υγρό περιέχει διάφορες πρωτεΐνες, ένζυμα, ουσίες και ιχνοστοιχεία που βοηθούν τη θρέψη και λειτουργία των σπερματοζωαρίων συμβάλλοντας στη γονιμότητα. Είναι πλούσιο σε κιτρικά άλατα, ψευδάργυρο, σπερμίνη, προσταγλανδίνες, προστατική όξινη φωσφατάση (PAP) και καλλικρεΐνες. Η ανθρώπινη καλλικρεΐνη τύπου 3 (hK3) είναι γνωστή ως PSA (Prostate Specific Antigen) και συμβάλλει στη ρευστοποίηση του σπέρματος.
Οι παθήσεις του προστάτη ποικίλουν και μπορούν να δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα τόσο στην ούρηση όσο και στη σεξουαλική ζωή. Μερικές από τις πιο συχνές παθήσεις του προστάτη είναι:
Εξέταση προστάτη: πώς γίνεται;
Ο προστάτης ελέγχεται μέσω της κλινικής εξέτασης καθώς και παρακλινικών εξετάσεων που διενεργούνται κατά περίπτωση. Η κλινική εξέταση γίνεται από τον Ουρολόγο στο ιατρείο. Οι παρακλινικές εξετάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις. Οι εργαστηριακές εξετάσεις μπορεί να συνίστανται σε αναλύσεις αίματος, ούρων, σπέρματος ή προστατικού υγρού. Οι απεικονιστικές εξετάσεις συνήθως αφορούν έλεγχο του προστάτη με υπερηχογράφημα και μαγνητική τομογραφία, ενώ κατά περίπτωση μπορεί να συσταθεί αξονική τομογραφία και έλεγχος με σπινθηρογράφημα ή PET.
α. Κλινική εξέταση του προστάτη
Κατά την κλινική εξέταση ο ειδικός Ουρολόγος ψηλαφά τον προστάτη εισάγοντας το δάκτυλο μέσω του ορθού. Για το λόγο αυτό η εξέταση είναι γνωστή και ως δακτυλική εξέταση του προστάτη (ΔΕΠ). Προκειμένου να γίνει η εξέταση ο ασθενής τίθεται σε πλάγια κατακεκλιμένη θέση, ενώ σπανιότερα χρησιμοποιούνται η ύπτια ή η γονατοαγκωνιαία θέση. Η εισαγωγή του δακτύλου γίνεται με άφθονη λίπανση, αργά και προσεκτικά. Η ψηλάφηση φυσιολογικά δεν είναι επώδυνη, προκαλεί ελάχιστη ενόχληση και ολοκληρώνεται ταχύτατα.
Με την ψηλάφηση ο Ουρολόγος ελέγχει το μέγεθος, τη σύσταση, τα όρια και τη συμμετρία των λοβών του προστάτη αδένα, καθώς και τυχόν ευαισθησία ή θερμότητα του οργάνου. Φυσιολογικά ο προστάτης έχει μέγεθος καστάνου, είναι μαλακός, ευπίεστος, ανώδυνος και τα όριά του ψηλαφώνται σαφώς. Πρέπει να σημειωθεί ότι για ανατομικούς λόγους μόνο οι δύο πλάγιοι προστατικοί λοβοί είναι προσιτοί στην ψηλάφηση. Τυχόν ενδοκυστική προβολή του μέσου λοβού, καθώς και το πρόσθιο τμήμα του αδένα δε μπορούν να ψηλαφηθούν.
Σχήμα. Η δακτυλική εξέταση του προστάτη από το ορθό
Εστιακή σκληρία σε κάποιο σημείο του αδένα ή διάχυτα σκληρή υφή σαν πέτρα καθόλη την έκταση του αδένα θέτουν την υπόνοια καρκίνου. Ύποπτη για καρκίνο επίσης θεωρείται η ασύμμετρη διόγκωση του αδένα, η ύπαρξη ανελαστικών ταινιών μέσα στον αδένα, καθώς και η αδυναμία ψηλάφησης των περιφερικών ορίων του οργάνου. Ελαφρώς σκληρή ή υπόσκληρη υφή του προστάτη μπορεί να είναι αποτέλεσμα προστατολιθίασης (επασβεστώσεων του αδένα), αλλά και ενός σπάνιου τύπου χρόνιας φλεγμονής που καλείται κοκκιωματώδης προστατίτιδα.
Αύξηση του μεγέθους του προστάτη παρατηρείται στην καλοήθη υπερπλασία του αδένα. Σε περίπτωση ευμεγέθους υπερπλασίας ή σε ιδιαίτερα παχύσαρκους άνδρες είναι δυνατόν η άκρη του δακτύλου του Ουρολόγου να μη μπορεί να φθάσει ως τη βάση του προστάτη. Ο προστάτης στους περισσότερους ασθενείς με υπερπλασία έχει μαλακή και ζυμώδη υφή, ενώ σε ορισμένους έχει πιο σφιχτή και ανελαστική υφή (ινώδης προστάτης).
Όπως προαναφέρθηκε, κατά τη δακτυλική εξέταση ο προστάτης είναι ανώδυνος. Η εμφάνιση πόνου κατά την ψηλάφηση παρατηρείται όταν το όργανο φλεγμαίνει. Η προστατίτιδα εκτός από ευαισθησία προκαλεί και μια ελαφρά αύξηση του μεγέθους του προστάτη λόγω οιδήματος. Σε βαριές φλεγμονές του προστάτη είναι δυνατόν να διαπιστωθεί θερμότητα του αδένα και κλυδασμός λόγω συσσώρευσης πύου. Σε τέτοιες καταστάσεις η ψηλάφηση πρέπει να γίνεται πολύ ήπια ή να παραλείπεται για την αποφυγή του ενδεχόμενου διασποράς μικροβίων προς τη συστηματική κυκλοφορία (κίνδυνος σηψαιμίας).
Στα πλαίσια της δακτυλικής εξέτασης ο Ουρολόγος μπορεί να αντιληφθεί παθολογικές καταστάσεις του πρωκτού ή του ορθού, όπως είναι π.χ. οι αιμορροΐδες (εξωτερικές και εσωτερικές), η ραγάδα του δακτυλίου, το περιεδρικό απόστημα ή ο εντερικός πολύποδας . Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής οφείλει παραπέμπεται για περαιτέρω έλεγχο και αντιμετώπιση στον ειδικό Γαστρεντερολόγο ή το Γενικό Χειρουργό.
β. Εργαστηριακή εξέταση του προστάτη
Η κύρια εργαστηριακή εξέταση με την οποία ελέγχεται η ύπαρξη καρκίνου στον προστάτη είναι ο προσδιορισμός στο αίμα μιας ουσίας που καλείται Προστατικό Ειδικό Αντιγόνο (PSA). Όπως προαναφέρθηκε, το PSA είναι μια γλυκοπρωτεΐνη του σπέρματος που ανήκει στην οικογένεια των καλλικρεϊνών. Η παραγωγή του PSA γίνεται από τα ενδοθηλιακά κύτταρα των προστατικών αδενίων υπό την ευοδωτική επίδραση της διϋδροτεστοστερόνης. Ο φυσιολογικός ρόλος του PSA είναι να διασπά τις πρωτεΐνες του σπερματικού πηκτώματος (σπερμογελίνη, φιμπρονεκτίνη), βοηθώντας το σπέρμα να ρευστοποιηθεί. Μικρές ποσότητες της πρωτεΐνης PSA διαφεύγουν προς τη συστηματική κυκλοφορία, όπου και μπορούν να ανιχνευθούν. Η συγκέντρωση του PSA στο αίμα είναι περίπου το ένα εκατομμυριοστό αυτής του σπέρματος. Τα επίπεδα του PSA στο αίμα φυσιολογικά κυμαίνονται από 0 έως 4 ng/mL. Κάθε κατάσταση που αυξάνει την παραγωγή PSA από τον προστάτη μπορεί να αυξήσει και τα επίπεδα του PSA στο αίμα. Ο καρκίνος του προστάτη είναι η πιο σημαντική πάθηση του προστάτη που αυξάνει το PSA. Το ίδιο, ωστόσο, μπορεί να συμβεί και σε καλοήθεις καταστάσεις, όπως η καλοήθης (αδενική) υπερπλασία του προστάτη και οι οξείες προστατίτιδες. Παροδικές αυξήσεις του PSA μπορεί να προκαλέσει η εκσπερμάτιση και η ποδηλασία, για το λόγο αυτό συστήνεται η αποχή από τις δραστηριότητες αυτές 1-2 μέρες πριν τη μέτρησή του.
Για τη διάκριση της κακοήθους από την καλοήθη αύξηση του PSA, συχνά χρησιμοποιείται η μέτρηση του ελεύθερου (free) PSA και ο λόγος (ratio) ελεύθερου/ολικού PSA. To 70% του PSA που κυκλοφορεί στο αίμα είναι συνδεδεμένο με πρωτεάσες, κυρίως την α1-αντιχυμοθρυψίνη. Ένα μικρό ποσοστό, που κυμαίνεται από 5% έως 45%, δεν είναι συνδεδεμένο με πρωτεάσες και κυκλοφορεί σε ενζυματικά ανενεργό μορφή. Το κλάσμα αυτό καλείται ελεύθερο PSA (fPSA). Το fPSA παράγεται κυρίως από μη κακοήθη αδενικά κύτταρα του προστάτη και θεωρείται καλοήθους προελεύσεως. Έτσι όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία του ελεύθερου προς το ολικό PSA, τόσο πιο καλοήθης θεωρείται η αύξηση του PSA. Ωστόσο, δεν υπάρχει απόλυτη ομοφωνία ως προς τις φυσιολογικές τιμές του λόγου fPSA/PSA. Οι περισσότεροι Ουρολόγοι θεωρούν ως φυσιολογικές τις τιμές που είναι μεγαλύτερες από 0,18. Άλλοι ανεβάζουν το φυσιολογικό όριο στο 0,25, ενώ κάποιοι το κατεβάζουν στο 0,10. Στην κλινική πράξη ισχύει ο κανόνας πως όσο υψηλότερος ο λόγος fPSA/PSA, τόσο πιο καλοήθης η αύξηση του PSA.
Άλλες εργαστηριακές εξετάσεις, που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο των φλεγμονών του προστάτη, είναι η γενική ούρων και οι καλλιέργειες ούρων, σπέρματος και προστατικού υγρού. Το προστατικό υγρό λαμβάνεται με μάλλαξη του προστάτη και είτε συλλέγεται απευθείας από την ουρήθρα, είτε με ούρηση αμέσως μετά τη μάλλαξη (test Nickel). Με τις εξετάσεις αυτές ταυτοποιούνται παθογόνοι μικροοργανισμοί που μπορεί να προσβάλλουν τον προστάτη. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται αερόβια βακτήρια (κυρίως εντερικής προελεύσεως), χλαμύδια και το ουρεόπλασμα. Στα σωματικά υγρά μπορεί να εκτελεστούν και μοριακές εξετάσεις με τη μέθοδο PCR (polymerase chain reaction). Οι εξετάσεις αυτές επιτρέπουν την ταυτοποίηση παθογόνων μικροοργανισμών στα σωματικά υγρά με μεγαλύτερη ακρίβεια και ευαισθησία από τις καλλιέργειες. Επιπλέον, δίνουν τη δυνατότητα ανίχνευσης ιών (έρπητα, CMV, HPV κ.α.) και μυκήτων. Άλλες εξετάσεις που χρησιμοποιούνται στη διάγνωση κυρίως της οξείας προστατίτιδας είναι η γενική αίματος, ο προσδιορισμός της CRP και της ταχύτητας καθίζησης ερυθροκυττάρων (ΤΚΕ).
γ. Απεικονιστική εξέταση του προστάτη
Η συνηθέστερη απεικονιστική εξέταση του προστάτη είναι το υπερηχογράφημα του οργάνου. Το υπερηχογράφημα μπορεί να εκτελεστεί είτε διακοιλιακά, είτε διορθικά. Το διορθικό υπερηχογράφημα απεικονίζει ευκρινέστερα τον προστάτη και τις σπερματοδόχους κύστεις, ενώ με ειδικό οδηγό μπορεί να καθοδηγήσει και βελόνη βιοψίας. Με το υπερηχογράφημα εκτιμάται το μέγεθος, η ηχοδομή και το περίγραμμα του προστάτη. Στο εσωτερικό του προστάτη (παρέγχυμα) μπορεί να αναγνωριστούν επασβεστώσεις (προστατόλιθοι), κύστεις (κύστεις Müller) και ανώμαλες υποηχογενείς περιοχές, που μπορεί να αντιστοιχούν σε εστίες καρκίνου. Μπορεί επίσης να αναγνωριστεί προσεκβολή του αδένα εντός της ουροδόχου κύστης, που ονομάζεται μέσος λοβός. Ανωμαλία του περιγράμματος του προστάτη μπορεί να υποδηλώνει διήθηση της κάψας από νεόπλασμα.
Μια ακόμη πολύ σημαντική απεικονιστική εξέταση του προστάτη είναι η μαγνητική τομογραφία (MRI). Η απλή μαγνητική τομογραφία επιτρέπει λεπτομερέστερη απεικόνιση του προστάτη από ότι ο υπέρηχος, ενώ μπορεί να απεικονίσει εξαιρετικά τις σπερματοδόχους κύστεις. Στην περίπτωση που ο ασθενής διερευνάται για την ύπαρξη καρκίνου του προστάτη είναι πιο χρήσιμη η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (mpMRI). Πρόκειται για εξειδικευμένη εξέταση που απεικονίζει δυναμικά τον προστάτη ώστε, με τη βοήθεια ανάλυσης της εικόνας από ειδικό λογισμικό, να εντοπιστούν εστίες ύποπτες για καρκίνο. Σύμφωνα με τις τρέχουσες κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ουρολογίας (EAU) η εκτέλεση mpMRI συστήνεται ισχυρά πριν την εκτέλεση της πρώτης βιοψίας προστάτη, ενώ θεωρείται υποχρεωτική πριν από επαναληπτική βιοψία. Η σύντηξη της υπερηχογραφικής εικόνας με την mpMRI επιτρέπει την εκτέλεση βιοψίας προστάτη με υβριδική απεικόνιση (βιοψία fusion). Η βιοψία fusion με περινεϊκή προσπέλαση συνιστά τον πλέον μοντέρνο και ακριβή τρόπο βιοψίας του προστάτη.
Άλλες απεικονιστικές εξετάσεις που μπορεί να χρησιμοποιηθούν στη σταδιοποίηση ή διερεύνηση του μεταστατικού καρκίνου του προστάτη είναι η αξονική τομογραφία, το σπινθηρογράφημα οστών με γ-camera και η τομογραφία ποζιτρονίων (PET scan).
Η πρόληψη σώζει ζωές. Αν είστε πάνω από 50 ετών, κλείστε σήμερα κιόλας ένα ραντεβού με τον ειδικό Ουρολόγο για προληπτική εξέταση του προστάτη σας. Ο Δρ. Ιωάννης Ζούμπος είναι ένας έμπειρος Χειρουργός Ουρολόγος – Ανδρολόγος με εξειδίκευση στις παθήσεις του προστάτη. Είναι πάντοτε στη διάθεσή σας για να σας καθοδηγήσει στη διάγνωση και τη θεραπεία των παθήσεων του προστάτη με τα πλέον σύγχρονα ιατροτεχνολογικά μέσα.
