Προστατικό Ειδικό Αντιγόνο PSA: όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

Η εξέταση PSA είναι μια αιματολογική εξέταση του άνδρα που προσδιορίζει τη συγκέντρωση του Προστατικού Ειδικού Αντιγόνου (Prostatic Specific Antigen, PSA) στον ορό του αίματος. Η εξέταση χρησιμοποιείται τόσο στην προσυμπτωματική διάγνωση του γενικού ανδρικού πληθυσμού, όσο και στην παρακολούθηση ανδρών με διεγνωσμένο από Ανδρολόγο-Ουρολόγο καρκίνο του προστάτη.

Τί είναι το PSA;

Το PSA είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται από τα αδενικά κύτταρα του προστάτη και συμβάλλει στη ρευστοποίησή του σπέρματος. Ένα μικρό κλάσμα αυτής της γλυκοπρωτεΐνης διαφεύγει προς τη συστηματική κυκλοφορία, όπου και ανιχνεύεται. Το PSA στο αίμα υφίσταται σε δύο μορφές: α) τη συνδεδεμένη με τις πρωτεΐνες του πλάσματος, β) την ελεύθερη ή μη-συνδεδεμένη μορφή (free PSA), που παράγεται κυρίως από μη καρκινικά προστατικά κύτταρα. Κάθε κατάσταση που συνεπάγεται υπερέκκριση PSA από τα προστατικά κύτταρα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες συγκεντρώσεις του αντιγόνου αυτού στο αίμα.

Ποιές παθήσεις αυξάνουν το PSA;

Η κυριότερη κατάσταση που αυξάνει τα επίπεδα του PSA στο αίμα είναι ο καρκίνος του προστάτη. Ωστόσο, αύξηση του PSA μπορεί επίσης να προκύψει από την καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, αλλά και τη φλεγμονή του προστάτη (προστατίτιδα), ιδίως την οξεία. Αύξηση του PSA επιφέρει η εκσπερμάτιση και ο μηχανικός ερεθισμός του προστάτη (δακτυλική εξέταση από το ορθό, καθετηριασμός κύστης, διορθικό υπερηχογράφημα προστάτη, βιοψία προστάτη). Μελέτες έχουν δείξει ότι μικρή αύξηση του PSA μπορεί να υπάρξει μετά από υπερκατανάλωση αλκοόλ, καυτερών ή πικάντικων τροφών, αλλά και από παρατεταμένο κάθισμα σε σέλα ή κάθισμα οδήγησης.

PSA και καρκίνος του προστάτη

Το γεγονός ότι το PSA μπορεί να αυξηθεί από μη κακοήθεις καταστάσεις συνιστά και το μειονέκτημά του ως μεθόδου πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου του προστάτη. Η ακρίβειά του κυμαίνεται γύρω στο 65%, που σημαίνει ότι περίπου 1 στους 3 άνδρες με αυξημένο PSA δεν έχει τελικά καρκίνο του προστάτη. Αυτό σημαίνει ότι δε μπορούμε να βάλουμε διάγνωση καρκίνου του προστάτη μετρώντας μόνο το PSA στο αίμα.

Η προϊούσα αύξηση των τιμών του PSA, κατά 50% ή περισσότερο σε σχέση με προηγούμενες μετρήσεις, είναι πάντοτε ιδιαίτερα ύποπτη για καρκίνο. Ο χαμηλός λόγος (ratio) ελεύθερου προς ολικό PSA (free/total PSA < 0,18), όταν το τελευταίο είναι αυξημένο, αλλά και ο υψηλός λόγος PSA ανά μονάδα όγκου του προστάτη (PSA density > 0,12) ενισχύουν επίσης την πιθανότητα κακοήθους προέλευσης του αυξημένου PSA.

Από την άλλη πλευρά, ιατρικές έρευνες έδειξαν ότι και άνδρες με «φυσιολογικό» PSA (< 4 ng/mL) ενδέχεται να φιλοξενούν έναν αρχόμενο καρκίνο στον προστάτη τους. Αυτός είναι ο λόγος που ο Ουρολόγος οφείλει πάντα να εξετάζει τον προστάτη με δακτυλική εξέταση. Η ψηλάφηση δακτυλικής σκληρίας, ανεξάρτητα από τα επίπεδα του PSA, θέτει την ένδειξη για περαιτέρω διερεύνηση με απεικονιστικές εξετάσεις και βιοψία του προστάτη. Η ψηλάφηση ενός ευαίσθητου και οιδηματώδους προστάτη θέτει τη διάγνωση μιας φλεγμονής η οποία και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτική αγωγή.

Οι εγγενείς περιορισμοί του PSA υποχρέωσαν την επιστημονική κοινότητα να διερευνήσει άλλους, ακριβέστερους τρόπους πρώιμης διάγνωσης της νόσου. Η μέθοδος που έχει κερδίσει έδαφος τελευταία είναι η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (mpMRI). Η ακρίβεια της μεθόδου είναι υψηλότερη από το PSA και αγγίζει το 85%. Ήδη ορισμένοι την αποκαλούν «μαστογραφία» του άνδρα (manogram). Οι εικόνες της μαγνητικής τομογραφίας μπορούν να συγχωνευθούν σε πραγματικό χρόνο με το διορθικό υπερηχογράφημα του προστάτη δίνοντας έτσι τη δυνατότητα υβριδικής απεικόνισης του οργάνου (fusion imaging). Με αυτό τον τρόπο κατά τη βιοψία του προστάτη ο Ουρολόγος μπορεί πλέον να στοχεύσει με μεγάλη ακρίβεια ύποπτες βλάβες (fusion biopsy) και να αποφεύγει την τυφλή λήψη ιστοτεμαχίων.

Προετοιμασία για την εξέταση PSA

Η εξέταση δε χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προετοιμασία ούτε απαιτείται ο ασθενής να είναι νηστικός για την εξέταση. Καλό είναι πριν την εξέταση ο άνδρας να μην έχει εκσπερμάτιση για λίγες ημέρες και να μην έχει διενεργηθεί δακτυλική εξέταση του προστάτη ή άλλος ιατρικός χειρισμός εντός των προηγούμενων 3 ημερών. Όταν υφίστανται οξέα συμπτώματα από το ουροποιητικό, ενδεικτικά ενεργού λοίμωξης, συνιστάται να αποφεύγεται η μέτρηση του PSA για την αποφυγή ψευδών αποτελεσμάτων.

Ερμηνεία αποτελέσματος PSA

Το PSA πρέπει να προσδιορίζεται με ανοσοενζυμική μέθοδο (ELISA) και οι τιμές εκφράζονται σε νανογραμμάρια ανά χιλιοστόλιτρο (ng/mL). Τα περισσότερα μικροβιολογικά εργαστήρια θεωρούν φυσιολογικές τις τιμές PSA κάτω των 4 ng/mL ή αναγράφουν φυσιολογικές τιμές ανάλογα με την ηλικία του εξεταζόμενου. Τονίζεται εμφατικά ότι αυτό πλέον δεν ισχύει. Καμία τιμή PSA δεν είναι απόλυτα «φυσιολογική» ή «παθολογική». Αντίστοιχα, η άνοδος ή η πτώση του PSA δε συνεπάγεται αυξημένο ή μειωμένο κίνδυνο διάγνωσης καρκίνου του προστάτη. Το PSA θα πρέπει να ελέγχεται από τον ειδικό Ουρολόγο συνεκτιμώντας πάντοτε το ιστορικό, τη δακτυλική εξέταση και τις απεικονιστικές πληροφορίες (υπερηχογράφημα, μαγνητική τομογραφία). Εάν υπάρχει υψηλή κλινική υποψία καρκίνου του προστάτη, ο Ουρολόγος θα συστήσει βιοψία του προστάτη που είναι και ο μοναδικός τρόπος να τεθεί η διάγνωση του καρκίνου.